ELŻBIETA GAJEWSKA-PROROK, "HABENT SUA FATA...WITRAŻE Z KOLEKCJI W GRODŹCU"
Pozostałością największej kolekcji witraży na Dolnym Śląsku są witraże z Grodźca.
Grupa czternastu witraży z Grodźca (Gröditzberg, Gröditzburg) niedaleko Złotoryi na
Dolnym Śląsku stanowi interesującą ilustrację skomplikowanych losów zabytków polskich i
śląskich po zakończeniu drugiej wojny światowej. W zamku i pałacu w Grodźcu od lat od
1829 przechowywana była kolekcja ponad 156 witraży gabinetowych i większych kwater z
pracowni szwajcarskich i południowoniemieckich umieszczonych od 1836 głównie w Sali
Rycerskiej zamku. Większość cennych witraży została sprzedana i rozproszona w końcu XIX
w., 106 trafiło do Landesmuseum w Zurychu, część pozostała w Grodźcu. Zamek
zrekonstruowany i przebudowany w duchu romantyzmu prze Bodo Ebharda w latach 1906-
1908, został na nowo ozdobiony witrażami. Witraże znalezione w grudniu 1945 r. trafiły do
Krakowa (8 kwater) i stały się własnością Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu, a potem
Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, druga część (6 kwater) została przekazana w 1966 r.
do Muzeum Śląskiego, później Narodowego we Wrocławiu. Prostokątne kwatery witrażowe
przedstawiają: Madonnę z Dzieciątkiem, Chrystusa Bolesnego, scenę Zwiastowania,
postacie apostołów: św. Piotra, św. Jakuba st. i św. Andrzeja, świętych: Wawrzyńca,
Erazma, Wolfganga, Mikołaja i Leonarda oraz święte: Barbarę i Małgorzatę. Postacie
umieszczone na rubinowych, szafirowych i szmaragdowych tłach w architektonicznych
obramieniach reprezentują tzw. „styl piękny”, artystycznie bliski malarstwu austriackiemu z
ok. 1420 i nieco wcześniejszemu malarstwu czeskiemu. Witraże powstały w czasie ok. 1425-
1430 w pracowni czynnej na pograniczu Styrii i Karyntii w Austrii.
Czternaście średniowiecznych witraży pochodzących z dawnej kolekcji w Grodźcu,
przechowywanych w zbiorach krakowskich i wrocławskich jest obecnie poddawanych
badaniom fizykochemicznym, konserwatorskim i historycznym dzięki finansowaniu ze
środków Narodowego Centrum Nauki w ramach projektu Zastosowanie nowoczesnych metod
fizyko-chemicznych oraz cyfrowej analizy obrazu w procesie dokumentacji, badania i
konserwacji witrażowych szkieł zabytkowych na przykładzie grupy czternastu
średniowiecznych witraży z Grodźca (DEC-2012/05/E/HS2/03867). Dzięki prowadzonym
ostatnio badaniom udało się zrekonstruować pierwotną, neostylową aranżację wszystkich 14
kwater, ustalono także datowanie szkieł w obrębie kwater na XV w. oraz dokonano analizy
rodzajów zniszczeń (korozji) powierzchni zabytkowego szkła.
W trakcie prowadzonych badań historycznych okazało się, że z Grodźca pochodzą także inne
witraże, które znajdują się obecnie w zbiorach Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego:
dwanaście niewielkich kwater z przedstawieniami Pasji, z czasu ok. 1490, powstałych w
pracowni Michaela Wolgemuta w Norymberdze oraz dwa witraże późnorenesansowe
przedstawiające Św. Piotra i Św. Jakuba ( ten ostatni w konserwacji) z pracowni nadreńskiej.
Na wystawie czasowej „Mistrzowie światła” (12.05 – 31.08. 2015) w Muzeum Uniwersytetu
Jagiellońskiego w Krakowie prezentowane są prawie wszystkie witraże z Grodźca
przechowywane obecnie w zbiorach muzeum uniwersyteckiego i Muzeum Narodowego we
Wrocławiu. .